Manhattan Keşfedildi!

Haydi gelin bugunku yazımıza, New York tarihinde bir yolculukla başlayalım. Kiminiz için bu tarihsel bölüm ilk başta çok keyif verici gözükmeyebilir ama kimbilir belki siz de benim gibi okudukça heyecan duyabilirsiniz. Şehrin tarihi ile ilgili New York Kütüphanesi'nde araştırma yaparken, çoğu kez not almayı dahi unutup, kitaplarda anlatılan mekanlara dalıp gittiğim oldu. Alınmayan notlar yüzünden not almanın dayanılmaz hafifliği bir anda ağırlığa dönüşürken, akılsız başın cezasını da ayaklar çeker misali, kütüphaneye yeniden yapılan birkaç ziyaret ile alınmayan notlar alındı ve kendime, bunları sizlerle paylaşacağıma dair verdiğim sözler hatırlatıldı. İşte notlarım ve ben hazırım, eğer siz de hazırsanız, artık yolculuğumuza başlayalım.

Manhattan keşfedildi!

Avrupalıların gelişinden önce, Algonquian ve Ironquoian kızılderili kabilelerinin yaşadığı bir yer olan adaya, kızılderililer kendi aralarında “tepelerden oluşan ada” anlamına gelen, Man-a-hat-ta adını vermişlerdi.

Osmanlıların Roma İmparatorluğunun başkenti Constantinapole’u feth etmesi, sayılı ticaret yollarını ele geçirmiş olması ve Avrupa kapılarına dayanması üzerine pekçok ülke panik olmaya başlamış ve yeni ticaret yolları arayışlarına girmişlerdi, genelde amaç doğunun oldukça karlı ticaret yollarını ele geçirmekti. Ve bu sebeple pekçok ülkenin liderleri, bu amaçlarına hizmet edecek tecrübeli gemicilere bütçe ayırıp, seferler ayarlıyorlardı. Bu seferlerden birinde İngilizler adına yola çıkan John Cabbot adlı gemici 1497 yılında Kuzey Amerika’yı, İspanyollar adına Christopher Columbus 1498 yılında Güney Amerikayı (3. seferinde keşfetti). Beyazlar Manhattan adasına ilk ayak bastıklarında ise takvimler 1524 Nisan’ını gösteriyordu. 50 kadar mürettabatı ve Dauphnie adlı gemisi ile Fransa adına Atlantik Okyanusu’nu geçen kaptan , Giovanni da Verrazano, adayı ilk gördüğünde “yaşanabilecek, hoş bir yer” diye düşündü. Tabii sevgili kaptanımız adaya ayak basa dururken, Kudüs 3000 yaşında, Atina neredeyse 2500 yaşında, Roma’nın tarihi en azından 2270 yıl öncesine giderken, Paris 1550, Londra 1460 yıldır ayaktaydı, Berlin ise 217 yaşında genç bir yerleşimdi sadece.

Kronolijik olarak New York’ta meydan gelen bu tarihsel olaylara göz atarsak:

1524 > Giovanni da Verrazano, adaya ilk ayak basan Avrupalı. Staten Island’ı, Manhattan'a bağlayan köprüye bu gemicinin ismi verilmiş.

1609 > Henry Hudson, “Half Moon” gemisiyle “Duth West India” şirketini temsilen yolculuğa çıkmış. Bu gemicinin ismi, daha sonra adayı çevreleyen nehre verilmiş.

1614> Adanın ismi, burada yaşamaya başlayan Hollandalılar tarafından “New Amsterdam” olarak kullanılmaya başlanmış.

1626> Dutch West India şirketi, kendi çıkarlarını korumak için Peter Minuit isimli kişiyi müdür tayin edip adaya göndermiş, bir süre sonra bu kişi adayı Algoquian kızılderililerinden satın almış, hem de o zamanlar $ 23.70 karşılığı olan 60 guildere, fakat bir süre sonra parayı alan kızılderililerin adanın asıl sahibi olmadığı ortaya çıkmış!!!!! Önemli bir not; New York, diğer yerleşimlerin aksine, dinsel sebeplerden ötürü değil, tamamen ticari amaçlarla kurulmuş bir yerleşimdi ve tüm adanın sahibi Dutch West India Şirketi idi. Tabii ticari yönden sunduğu avantajlar, ileriki yıllarda dünyadan pekçok insanın ülkelerinden ayrılıp buraya göç etmesine sebep olacağından, kültürel çeşitlilik, daha o yıllarda bu şehrin belki de en önemli zenginliğinin tohumlarını atacaktır.

1647> Adanın en yüksek makamına Peter Stuvyesant getirilmiş ve 1664 yılına kadar görevini başarıyla yürütmüştür.

1653> Stuvyesant’in adayı yönettiği dönemde, alınan bir kararla, adanın en uç kısmı, olası bir saldırıdan korunmak için duvarla çevrilmiş. Bir süre sonra bu duvarın olduğu cadde “Wall Street” olarak anılmaya başlanmış.

1660> Şehirde bulunan ev sayısı, 4 yıl içinde 120 iken, 300 eve çıkmış.

1664> İngilizler şehri ele geçirmiş ve İngiliz Kralı 2. Charles’ın kardeşi, York Dükü’nü şereflendirmek için 40 yıllık “New Amsterdam” şehrinin adını “New York” olarak değiştirmişler. 1667> Şehrin ana dili olan Hollandaca değiştirilmiş ve İngilizce konuşulmaya başlanmış ve daha sonra İngilizce resmi dil olarak kabul edilmiş.

1673> Hollandalılar şehri tekrar ele geçirmiş ve şehrin adı bu kez “New Orange” olarak değiştirilmiş.

1720> Şehrin nüfusu 7000 kişiye ulaşmış ve New York, koloniler arasında 3. sıraya yerleşmiş.

1725> Şehrin ilk gazetesi “New York Gazette” yayın hayatına başlamış.

1733> “New York Weekly Journal” gazetesinin kurucusu John Peter Zenger, gazetede ki yazılarında, hükümeti eleştiren yazılar yazmış, ve yazılar yayınlandıktan 1 yıl sonra yazdıklarından ötürü hapse atılmıştır. İşte bu olay ”basın özgürlüğü”nün başlamasına sebep olmuştur.

1754> İlk kolej olan “King’s College” eğitim hayatına başlamıştır. (Şu andaki “Columbia Üniversitesi). Aynı yıl New York Halk Kütüphanesi de kurulmuş.

1763> 1756-1763 tarihleri arasında süren 7 yıl savaşı sonunda, “Paris Antlaşması” imzalanmış ve İngilizler Kuzey Amerika kıtası’nın kontrolünü ele geçirmiştir.

1776> 4 Temmuz günü “Bağımsızlık Bildirgesi” kabul edilmiştir.

1783> İngiliz hükümeti 13 eyaletin bağımsızlığını tanımış ve İngiliz askerleri New York’u terk etmiştir.

1784> New York, önce eyaletin başkenti, bir yıl sonra Amerika Birleşik Devletleri’nin başkenti olmuştur.(sadece 5 yıl başkent olarak kalmış)

1789> George Washington ilk başkan olarak göreve atanmıştır.

1790> İlk nüfus sayımı yapılmış ve şehir nüfusu 33.000 kişi olarak belirlenmiştir.

1792> New York Borsası kurulmuştur.

1812> Amerika, İngiltere’ye karşı savaş açmış ve iki yıl süren savaş süresince, New York Limanı savaştan oldukça etkilenmiş.

1820> Yapılan nüfus sayımında 123.705 nüfusa sahip olan şehir, Amerika’nın en kalabalık şehiri olma özelliğini kazanır. Tabii bu hızlı büyüme beraberinde pekçok hastalığı da getirir, 1822 yılında salgın hastalıklar yüzünden binlerce kişi ölür.

1825> Erie Kanal'ın açılmasıyla birlikte, New York batıya açılan kapı görevini üstlenir ve şehirde 500'den fazla işyeri açılır.
1828> The South Street Sea Port, Amerika’da bulunan bütün limanların toplamından daha fazla iş yapar duruma gelir ve ülkenin ithalatta 1., ihracatta 3. sırasına geçer.
1832> Kolera salgınından ötürü 4000 kişi hayatını kaybeder.
1835> İşyerlerinin çoğunlukta olduğu bölgede çıkan büyük yangında, binlerce işyeri çalışılmayacak duruma gelir.
1845> Manhattan’ın aşağı bölgesinde çıkan başka bir yangında 300 bina daha kül olur.İlk telgraf hattı, Manhattan ve Philadelphia arasına çekilir.İlk New York beyzbol takımı, KnickerBockers kurulur.
1849> Astor Place’da çıkan isyanda 31 kişi hayatını kaybeder, 150 kişi yaralanır. İsyan, ünlü İngiliz tiyatrocu William Macready’i protesto ederken çıkar.
1851> New York Times yayın hayatına başlar.
1853> Dünya Fuarı, Crystal Palace ’da yapılır. Crystal Palace, 1851 yılında Londra’da bulunan Büyük Sergi’den esinlenerek yapılırken, sadece cam ve metalden oluşumu ile mimariye yeni bir boyut kazandırmakla kalmaz, endüstri devriminin teknolojik alanda sağladığı imkanların tümünden de sonuna kadar faydalanılarak bir ilke imza atmış olur.
1857> Central Park inşaatı başlar hem de şehirde aynı günlerde ekonomik buhran yaşanırken. Park tamamlandığında takvimler 1876 yılını gösterir.
1860> Yapılan nüfus sayımında, New York nüfusu 813.660, Brooklyn nüfusu 279.000 olarak açıklanır. İrlanda, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinden gelen göçmenlerle bu sayı günbegün artar.
1865> Başkan Abraham Lincoln, bir suikast sonucu hayatını kaybeder.
1868> “The El” isimli ilk tren, Manhattan’ın aşağı kısmında çalışmaya başlar.
1869> The American Museum of Natural History kapılarını ilk ziyaretçilerine açar.
1872> The Metropolitan Museum of Art açılır, daha sonra 1880 yılında şu anda bulunduğu yere taşınır.

Wall Street, o yıllarda sadece banka, finans ve sigorta dünyasının kalbinin attığı yer durumuna gelmekle kalmaz, aynı zamanda dünya ekonomisine de yön verir duruma gelir. Ayrıca yine aynı yıllarda New York, Avrupa’dan gelen göçmenlerin cenneti haline gelmeye başlar, özellikle Rusya’dan kaçan milyonlarca yahudi artık burayı evi olarak benimser. İtalyan göçmenler, hemen Çin Mahallesinin yanında bulunan bölgeye yerleşmeye başlar ve bir süre sonra burası Little Italy olarak adlandırılır.

1880-84> 2 milyondan fazla kişi göçmen olarak New York’a gelir.
1882> Thomas Edison tarafından şehrin aşağı kısımlarında ilk elektrik kullanımı başlatılır.
1886> Özgürlük Anıtı kaidesine yerleştirilir.
1889> Alexander Graham Bell tanıtımını yaptıktan iki yıl sonra, ilk telefon görüşmesi yapılır.
1891> Carnegie Hall açılışını ünlü müzik ustası Tchaikovsky ile yapar.
1892> Milyonlara göçmenin gelişi nedeni ile Ellis Island ’da göçmen merkezi kurulur ve 1920 yılına kadar buradan tam 12 milyon göçmen ülkeye geçiş yapar.
1898> Greater New York City ismi şehre verilir ve New York dünyanın en büyük şehri ilan edilir.
1900> Ülkenin ilk otomobil sergisi, Madison Square Garden ’de açılır.
1902> Flatiron isimli gökdelenin inşaatı tamamlanır.
1904> İlk metro, halkın hizmetine açılır.
1908> Times Square Meydanı ’nda ilk kez yılbaşı kutlamaları yapılır.
1920> Kara Perşembe olarak adlandırılan bombalama olayında 35 kişi hayatını kaybeder.
1925> New Yorker Magazine yayın hayatına başlar.
1929> Borsada kriz yaşanır ve büyük ekonomik buhranın ilk sinyalleri gelmeye başlar.
1931> Empire State Building, buhrana rağmen iki yıl içinde inşaatı bitirilir ve kapılarını halka açar.
Büyük ekonomik buhran yüzünden pekçok işyeri kapanır, binlerce insan evsiz kalir, metro istasyonları, evsizlerin evi haline gelir, insanlar ekmek kuyruklarında saatlerce bekler. İkinci dünya savaşı sırasında, New York Limanı en hareketli yerlerden biri haline gelir. Bu arada göçmen sayısında gözle görülür bir yavaşlama olur. Birleşmiş Milletler merkezini New York’a taşır. 1950 yılından sonra özellikle Asya ve Puerto Rica’dan milyonlarca göçmen New York’a gelir. Bu arada Avrupa’dan gelen göçmenlerin arasında ünlü ressam Piet Mondrian, Jacques Lipchitz ve daha avant-garde olan sanatçılardan Andy Warhol, Jackson Pollock, Williem de Kooning şehirde yaşamaya başlar.
1934> Fiorello H. La Guardia New York belediye başkanı olarak görevine başlar ve 1945 yılına kadar görevini başarı ile sürdürür.
1935> Harlem’de çıkan isyanda African-American ayrımcılığı iyice ortaya çıkarır.
1939-1940> Flushing Meadow’da yapılan Dünya fuarında, 44 milyon ziyaretçi, savaş sonrasında otomobilden ev aletlerine kadar yapılan teknolojik gelişmeyi yakından görme imkanına sahip olur.
1945> Birleşmiş Milletler merkezini New York’a taşıma kararı alır.
1959> Lincoln Center inşaatı başlar.
1964> Verrazano Köprüsü sayesinde, Staten Island ile Manhattan arasında ki kara trafiği sağlanır.
1965> Malcolm X, Harlem’de bulunan Audubon Balo salonunda öldürülür.
1973> World Trade Center (ikiz kuleler) kapılarını New Yorklulara açar.
1977> Ed Koch şehrin belediye başkanlığı görevine getirilir.
1980> John Lennon, Upper West Side 72. caddede bulunan evi önünda suikaste kurban gider.
1989> İlk zenci belediye başkanı, David Dinkins göreve başlar.
1990> Ellis Island müze haline getirilir ve milyonlarca göçmenin giriş yaptığı salonlar, binlerce hikayesini anlatmak üzere kapılarını ziyaretçilerine açar.
1993> World Trade Center’da meydana gelen bombalama olayında yüzlerce kişi yaralanır.
Cumhuriyetçi, Rudolph Giuliani Belediye başkanlığı görevine başlar.
1996> New York yüzyılın en büyük kar fırtınasını yaşar.
2000> Times Square Millenium kutlamaları sırasında binlerce havai fişek gösterisi yapılır.
2001> World Trade Center isimli ikiz kuleler, terörist saldırıları sonunda yıkılır ve yaklasik 3000 bin kişi hayatını kaybeder.