MY FATHER’S SUITCASE by ORHAN PAMUK The Nobel Lecture, 2006.
Issue of 2006-12-25 and 2007-01-01
Two years before my father died, he gave me a small suitcase filled with his manuscripts and notebooks. Assuming his usual jocular, mocking air, he told me that he wanted me to read them after he was gone, by which he meant after his death.
“Just take a look,” he said, slightly embarrassed. “See if there’s anything in there that you can use. Maybe after I’m gone you can make a selection and publish it.”
We were in my study, surrounded by books. My father was searching for a place to set down the suitcase, wandering around like a man who wished to rid himself of a painful burden. In the end, he deposited it quietly, unobtrusively, in a corner. It was a shaming moment that neither of us ever quite forgot, but once it had passed and we had gone back to our usual roles, taking life lightly, we relaxed. We talked as we always did—about trivial, everyday things, and Turkey’s never-ending political troubles, and my father’s mostly failed business ventures—without feeling too much sorrow.
For several days after that, I walked back and forth past the suitcase without ever actually touching it. I was already familiar with this small black leather case, with a lock and rounded corners. When I was a child, my father had taken it with him on short trips and had sometimes used it to carry documents to work. Whenever he came home from a trip, I’d rush to open this little suitcase and rummage through his things, savoring the scent of cologne and foreign countries. The suitcase was a friend, a powerful reminder of my past, but now I couldn’t even touch it. Why? No doubt because of the mysterious weight of its contents.
I am now going to speak of the meaning of that weight: that weight is what a person creates when he shuts himself up in a room and sits down at a table or retires to a corner to express his thoughts—that is, the weight of literature.
When I did finally touch my father’s suitcase, I still could not bring myself to open it. But I knew what was inside some of the notebooks it held. I had seen my father writing in them. My father had a large library. In his youth, in the late nineteen-forties, he had wanted to be an Istanbul poet, and had translated Valéry into Turkish, but he had not wanted to live the sort of life that came with writing poetry in a poor country where there were few readers. My father’s father—my grandfather—was a wealthy businessman, and my father had led a comfortable life as a child and a young man; he had no wish to endure hardship for the sake of literature, for writing. He loved life with all its beauties: this I understood.
The first thing that kept me away from my father’s suitcase was, of course, a fear that I might not like what I read. Because my father understood this, too, he had taken the precaution of acting as if he did not take the contents of the case seriously. By this time, I had been working as a writer for twenty-five years, and his failure to take literature seriously pained me. But that was not what worried me most: my real fear—the crucial thing that I did not wish to discover—was that my father might be a good writer. If true and great literature emerged from my father’s suitcase, I would have to acknowledge that inside my father there existed a man who was entirely different from the one I knew. This was a frightening possibility. Even at my advanced age, I wanted my father to be my father and my father only—not a writer.
A writer is someone who spends years patiently trying to discover the second being inside him, and the world that makes him who he is. When I speak of writing, the image that comes first to my mind is not a novel, a poem, or a literary tradition; it is the person who shuts himself up in a room, sits down at a table, and, alone, turns inward. Amid his shadows, he builds a new world with words. This man—or this woman—may use a typewriter, or profit from the ease of a computer, or write with a pen on paper, as I do. As he writes, he may drink tea or coffee, or smoke cigarettes. From time to time, he may rise from his table to look out the window at the children playing in the street, or, if he is lucky, at trees and a view, or even at a black wall. He may write poems, or plays, or novels, as I do. But all these differences arise only after the crucial task is complete—after he has sat down at the table and patiently turned inward. To write is to transform that inward gaze into words, to study the worlds into which we pass when we retire into ourselves, and to do so with patience, obstinacy, and joy.
As I sit at my table, for days, months, years, slowly adding words to empty pages, I feel as if I were bringing into being that other person inside me, in the same way that one might build a bridge or a dome, stone by stone. As we hold words in our hands, like stones, sensing the ways in which each is connected to the others, looking at them sometimes from afar, sometimes from very close, caressing them with our fingers and the tips of our pens, weighing them, moving them around, year in and year out, patiently and hopefully, we create new worlds.
The writer’s secret is not inspiration—for it is never clear where that comes from—but stubbornness, endurance. The lovely Turkish expression “to dig a well with a needle” seems to me to have been invented with writers in mind. In the old stories, I love the patience of Ferhat, who digs through mountains for his love—and I understand it, too. When I wrote, in my novel “My Name Is Red,” about the old Persian miniaturists who drew the same horse with the same passion for years and years, memorizing each stroke, until they could re-create that beautiful horse even with their eyes closed, I knew that I was talking about the writing profession, and about my own life. If a writer is to tell his own story—to tell it slowly, and as if it were a story about other people—if he is to feel the power of the story rise up inside him, if he is to sit down at a table and give himself over to this art, this craft, he must first be given some hope. The angel of inspiration (who pays regular visits to some and rarely calls on others) favors the hopeful and the confident, and it is when a writer feels most lonely, when he feels most doubtful about his efforts, his dreams, and the value of his writing, when he thinks that his story is only his story—it is at such moments that the angel chooses to reveal to him the images and dreams that will draw out the world he wishes to build. If I think back on the books to which I have devoted my life, I am most surprised by those moments when I felt as if the sentences and pages that made me ecstatically happy came not from my own imagination but from another power, which had found them and generously presented them to me.
I was afraid of opening my father’s suitcase and reading his notebooks because I knew that he would never have tolerated the difficulties that I had tolerated, that it was not solitude he loved but mixing with friends, crowds, company. Still, later my thoughts took a different turn. These dreams of renunciation and patience, it occurred to me, were prejudices that I had derived from my own life and my own experience as a writer. There were plenty of brilliant writers who wrote amid crowds and family, in the glow of company and happy chatter. In addition, even my father had, at some point, tired of the monotony of family life and left for Paris, where—like so many writers—he had sat in a hotel room filling notebooks. I knew that some of those very notebooks were in the suitcase, because, during the years before he brought me the case, he had finally begun to talk about that period in his life. He had spoken about those years when I was a child, but he had never discussed his vulnerabilities, his dreams of becoming a writer, or the questions of identity that had plagued him in his Paris hotel room. He’d spoken instead of the times he’d seen Sartre on the sidewalks of Paris, of the books he’d read and the films he’d gone to, all with the elated sincerity of someone imparting important news.
When I became a writer, I knew that it was partly thanks to the fact that I had a father who spoke of world writers much more than he ever spoke of pashas or great religious leaders. So perhaps, I told myself, I would have to read my father’s notebooks with my gratitude in mind, remembering, too, how indebted I was to his large library. I would have to remember that, when he was living with us, my father, like me, enjoyed being alone with his books and his thoughts—and not pay too much attention to the literary quality of his writing. But as I gazed so anxiously at the suitcase he had bequeathed to me I also felt that this was the very thing I would not be able to do.
Sometimes my father would stretch out on a divan, abandon the book or the magazine in his hand, and drift off into a dream, losing himself for the longest time. When I saw this expression on his face, which was so different from the one he wore for the joking, teasing, and bickering of family life, when I saw the first signs of an inward gaze, I would understand, with trepidation, that he was discontented. Now, many years later, I understand that this discontent is the basic trait that turns a person into a writer. Patience and toil are not enough: first, we must feel compelled to escape crowds, company, the stuff of ordinary life, and shut ourselves up in a room. The precursor of this sort of independent writer—one who reads to his heart’s content, who, by listening only to the voice of his own conscience, disputes others’ words, and who, by entering into conversation with his books, develops his own thoughts and his own world—was surely Montaigne, in the earliest days of modern literature. Montaigne was a writer to whom my father returned often, a writer he recommended to me. I would like to see myself as belonging to the tradition of writers who—wherever they are in the world, East or West—cut themselves off from society and shut themselves up in their rooms with their books; this is the starting point of true literature.
But once we have shut ourselves away we soon discover that we are not as alone as we thought. We are in the company of the words of those who came before us, of other people’s stories, other people’s books—the thing we call tradition. I believe literature to be the most valuable tool that humanity has found in its quest to understand itself. Societies, tribes, and peoples grow more intelligent, richer, and more advanced as they pay attention to the troubled words of their authors—and, as we all know, the burning of books and the denigration of writers are both signs that dark and improvident times are upon us. But literature is never just a national concern. The writer who shuts himself up in a room and goes on a journey inside himself will, over the years, discover literature’s eternal rule: he must have the artistry to tell his own stories as if they were other people’s stories, and to tell other people’s stories as if they were his own, for that is what literature is.
My father had a good library, fifteen hundred volumes in all—more than enough for a writer. By the age of twenty-two, I had perhaps not read them all, but I was familiar with each book. I knew which were important, which were light and easy reading, which were classics, which an essential part of any education, which forgettable but amusing accounts of local history, and which French authors my father rated highly. Sometimes I would look at this library from a distance and imagine that one day, in a different house, I would build my own library, an even better library—build myself a world. When I looked at my father’s library from afar, it seemed to me to be a small picture of the real world. But this was a world seen from our own corner, from Istanbul. My father had built his library mostly on his trips abroad, with books from Paris and America, but he had also stocked it with books bought at Istanbul’s foreign-language bookshops in the forties and fifties.
In the seventies, I did begin, somewhat ambitiously, to build my own library. I had not quite decided to become a writer; as I related in my book “Istanbul,” I had come to suspect that I would not be a painter, as I had hoped, but I was not yet sure what path my life would take. There was inside me a relentless curiosity, a hope-driven desire to read and learn, but at the same time I felt that my life was in some way lacking, that I would not be able to live like others. Part of this feeling was connected to what I felt when I gazed at my father’s library: that I was living in the provinces, far from the center of things. This was a feeling I shared with everyone in Istanbul in those days. There was another reason for my anxiety: I knew only too well that I lived in a country that showed little interest in its artists—whether painters or writers—and offered them no hope. In the seventies, when I took the money my father gave me and greedily bought faded, dusty, dog-eared books from Istanbul’s old booksellers, I was as affected by the pitiable state of these secondhand bookstores—and by the despairing dishevelment of the poor, bedraggled booksellers, who laid out their wares at roadsides, in mosque courtyards, and in the niches of crumbling walls—as I was by their books.
As for my place in the world: in life, as in literature, I felt, fundamentally, that I was not “at the center.” At the center of the world, there was a life that was richer and more exciting than our own, and, like all of Istanbul, all of Turkey, I was outside it. In the same way, there was world literature, and its center was far away from me. Actually, what I had in mind then was Western, not world, literature, and we Turks were certainly outside it. My father’s library was evidence of this. At one end of the room, there were Istanbul’s books—our literature, our local world, in all its beloved detail—and at the other end were the books from this other, Western world, which bore no resemblance to ours, a lack of resemblance that caused us both pain and hope. To write, to read, was like leaving one world to find consolation in the otherness of another, in the strange and the wondrous. I felt that my father had read novels in order to escape his life and flee to the West—just as I did later.
Books in general, it seemed to me in those days, were what we picked up to escape our own culture, which we found wanting. And it wasn’t only by reading that we could leave our Istanbul lives and travel West; it was by writing, too. To fill those notebooks of his, my father had gone to Paris and shut himself up in a room, and then he had carried the notebooks back to Turkey. As I gazed at my father’s suitcase, it seemed to me that this was part of what was causing me disquiet: after working in a room, trying to survive as a writer in Turkey for twenty-five years, I was galled to see my father hide his deep thoughts in this suitcase, to see him act as if writing were work that had to be done in secret, far from the eyes of society, the state, the people. Perhaps this was the main reason that I felt angry at my father for not taking literature as seriously as I did.
In fact, I was angry at my father because he had not led a life like mine—because he had never quarrelled with his life, and had spent it happily laughing with his friends and his loved ones. But part of me also knew that I was not so much “angry” as “jealous,” that the second word was more accurate, and this, too, made me uneasy. I’d ask myself in a scornful, angry voice: What is happiness? Is happiness believing that you live a deep life in your lonely room? Or is happiness leading a comfortable life in society, believing in the same things as everyone else, or, at least, acting as if you did? Is it happiness or unhappiness to go through life writing in secret, while seeming to be in harmony with all that surrounds you?
But these were ill-tempered questions. Wherever had I got the idea that the most important measure of a good life was happiness? People, papers—everyone acted as if it were. Did this alone not suggest that it might be worth trying to find out if the opposite was true? After all, my father had run away from his family many times—how well did I know him, and how well could I say that I understood his disquiet?
So this was what was driving me when I first opened my father’s suitcase: Did my father have a secret, an unhappiness in his life that I knew nothing about, something that he could endure only by pouring it into his writing? As soon as I opened the suitcase, I recalled its scent of travel and recognized several notebooks that my father had shown me years earlier, though without dwelling on them for long. Most of the notebooks I now took in my hands he had filled when he was in Paris as a young man. Although, like so many writers I admired—writers whose biographies I had read—I wished to know what my father had written, and what he had thought, when he was the age I was now, it did not take me long to realize that I would find nothing like that here. What disturbed me most was when, now and again, in my father’s notebooks, I came upon a writerly voice. This was not my father’s voice, I told myself; it wasn’t authentic, or, at least, it didn’t belong to the man I’d known as my father. Beneath my fear that my father might not have been my father when he wrote was a more profound fear: the fear that, deep inside, I was not authentic. If I found nothing good in my father’s writing, if I found him to have been overly influenced by other writers, I would be plunged into the despair that had afflicted me so strongly when I was young, casting my life, my very being, my desire to write, and my work into question. During my first ten years as a writer, I had felt these anxieties keenly, and, even as I battled them, I had feared that one day I would have to admit defeat—just as I had done with painting—and give up writing as well.
So these were the two things I felt as I closed my father’s suitcase and put it away: a sense of being marooned in the provinces, and a fear that I lacked authenticity. For years, I had, in my reading and my writing, been discovering, studying, and deepening these emotions, in all their variety and their unintended consequences, their nerve endings, their triggers, and their many colors. Certainly my spirits had been jarred by the confusions, the sensitivities, and the fleeting pains that life and books had sprung on me, especially as a young man. But it was only by writing books that I came to a fuller understanding of the problems of authenticity (in “My Name Is Red” and “The Black Book”) and the problems of life on the periphery (in “Snow” and “Istanbul”). For me, to be a writer is to acknowledge the secret wounds that we carry inside us, wounds so secret that we ourselves are barely aware of them, and to patiently explore them, know them, illuminate them, own them, and make them a conscious part of our spirit and our writing.
A writer talks of things that we all know but do not know that we know. To explore this knowledge, and to watch it grow, is a pleasurable thing; the reader visits a world that is at once familiar and miraculous. When a writer uses his secret wounds as his starting point, he is, whether he is aware of it or not, putting great faith in humanity. My confidence comes from the belief that all human beings resemble one another, that others carry wounds like mine—and that they will therefore understand. All true literature rises from this childish, hopeful certainty that we resemble one another. When a writer shuts himself up in a room for years on end, with this gesture he suggests a single humanity, a world without a center.
But, as can be seen from my father’s suitcase and the pale colors of our lives in Istanbul, the world did have a center, and it was far away from us. I know from experience that the great majority of people on this earth live with the same feeling of inauthenticity and Chekhovian provinciality, and that many suffer from an even deeper sense of insufficiency, insecurity, and degradation than I do. Yes, the greatest dilemmas facing humanity are still landlessness, homelessness, and hunger . . . but today our televisions and newspapers tell us about these fundamental problems more quickly and more simply than literature ever could. What literature most needs to tell and to investigate now is humanity’s basic fears: the fear of being left outside, the fear of counting for nothing, and the feeling of worthlessness that comes with such fears—the collective humiliations, vulnerabilities, slights, grievances, sensitivities, and imagined insults, and the nationalist boasts and inflations that are their next of kin. . . . Whenever I am confronted by such sentiments, and by the irrational, overstated language in which they are usually expressed, I know that they touch on a darkness inside me. We have often witnessed peoples, societies, and nations outside the Western world—and I can identify with them easily—succumbing to fears that lead them to commit stupid acts. I also know that in the West—a world with which I can identify just as easily—nations and peoples that take an excessive pride in their wealth, and in their glory at having brought us the Renaissance, the Enlightenment, and modernism, have, from time to time, succumbed to a self-satisfaction that is almost as stupid.
So my father was not the only one: we all give too much importance to the idea of a world with a center. Whereas the impulse that compels us to shut ourselves up in our rooms to write for years on end is a faith in the opposite, the belief that one day our writings will be read and understood, because people the world over resemble one another. This, as I know from my own and my father’s writing, is a troubled optimism, scarred by the anger of being consigned to the margins. The love and hate that Dostoyevsky felt toward the West all his life—I have felt this, too, on many occasions. But if I have grasped an essential truth, if I have cause for optimism, it is because I have travelled with this great writer through his love-hate relationship with the West and I have beheld the world that he built on the other side.
All writers who have devoted their lives to their work know this reality: whatever our original purpose, the world that we create after years and years of hopeful writing will, in the end, take us to other, very different places. It will take us far from the table at which we have worked in sadness or in anger; it will take us to the other side of that sadness and anger, into another world. Could my father not have reached such a world himself? Like the land that slowly begins to take shape, rising from the mist in its many colors like an island spied after a long sea journey, this other world enchants us. We are as beguiled as the Western travellers who voyaged from the south to behold Istanbul rising from the mist. At the end of a journey begun in hope and curiosity, there lies before us a city of mosques and minarets, a medley of houses, streets, hills, bridges, and slopes—an entire world. Seeing this world, we wish to enter it and lose ourselves in it, just as we might in a book. After sitting down to write because we felt provincial, excluded, marginalized, angry, or deeply melancholic, we have found an entire world beyond these sentiments.
What I feel now is the opposite of what I felt as a child and a young man: for me, the center of the world is Istanbul. This is not just because I have lived there all my life but because, for the past thirty-three years, I have been narrating its streets, its bridges, its people, its dogs, its houses, its mosques, its fountains, its strange heroes, its shops, its famous characters, its dark spots, its days, and its nights, making them a part of me, embracing them all. A point arrived when this world that I had made with my own hands, this world that existed only in my head, was more real to me than the city in which I actually lived. That was when all these people and streets, objects and buildings seemed to begin to talk among themselves, interacting in ways that I had not anticipated, as if they lived not just in my imagination or my books but for themselves. This world that I had created, like a man digging a well with a needle, then seemed truer than anything else.
As I gazed at my father’s suitcase, it occurred to me that he might also have discovered this kind of happiness in the years he spent writing. I should not prejudge him. I was so grateful to him, after all. He had never been a commanding, forbidding, overpowering, punishing, ordinary father. He had always left me free, always showed me the utmost respect. I had often thought that if I had, from time to time, been able to draw on my imagination, whether in freedom or in childishness, it was because, unlike so many of my friends from childhood and youth, I had no fear of my father. On some deeper level, I was able to become a writer because my father, in his youth, had also wished to be one. I would have to read him with tolerance—to seek to understand what he had written in those hotel rooms.
It was with these hopeful thoughts that I walked over to the suitcase, which was still sitting where my father had left it. Using all my will power, I read through a few manuscripts and notebooks. What had my father written about? I recall a few views from the windows of Paris hotels, a few poems, paradoxes, analyses. . . . As I write, I feel like someone who has just been in a traffic accident and is struggling to remember how it happened, while at the same time dreading the prospect of remembering too much. When I was a child, and my father and mother were on the brink of a quarrel—when they fell into one of their deadly silences—my father would turn on the radio, to change the mood, and the music would help us forget it all faster.
So let me change the mood with a few sweet words that will, I hope, serve as well as that music. The question we writers are asked most often, the favorite question, is: Why do you write? I write because I have an innate need to write. I write because I can’t do normal work as other people do. I write because I want to read books like the ones I write. I write because I am angry at everyone. I write because I love sitting in a room all day writing. I write because I can partake of real life only by changing it. I write because I want others, the whole world, to know what sort of life we lived, and continue to live, in Istanbul, in Turkey. I write because I love the smell of paper, pen, and ink. I write because I believe in literature, in the art of the novel, more than I believe in anything else. I write because it is a habit, a passion. I write because I am afraid of being forgotten. I write because I like the glory and interest that writing brings. I write to be alone. Perhaps I write because I hope to understand why I am so very, very angry at everyone. I write because I like to be read. I write because once I have begun a novel, an essay, a page I want to finish it. I write because everyone expects me to write. I write because I have a childish belief in the immortality of libraries, and in the way my books sit on the shelf. I write because it is exciting to turn all life’s beauties and riches into words. I write not to tell a story but to compose a story. I write because I wish to escape from the foreboding that there is a place I must go but—as in a dream—can’t quite get to. I write because I have never managed to be happy. I write to be happy.
A week after he came to my office and left me his suitcase, my father paid me another visit; as always, he brought me a bar of chocolate (he had forgotten that I was forty-eight years old). As always, we chatted and laughed about life, politics, and family gossip. A moment arrived when my father’s gaze drifted to the corner where he had left his suitcase, and he saw that I had moved it. We looked each other in the eye. There followed a pressing silence. I did not tell him that I had opened the suitcase and tried to read its contents; instead, I looked away. But he understood. Just as I understood that he had understood. Just as he understood that I had understood that he had understood. But all this understanding went only as far as it could go in a few seconds. Because my father was a happy, easygoing man who had faith in himself, he smiled at me the way he always did. And, as he left the house, he repeated all the lovely and encouraging things he always said to me, like a father.
As always, I watched him leave, envying his happiness, his carefree and unflappable temperament. But I remember that on that day there was also a flash of joy inside me that made me ashamed. It was prompted by the thought that maybe I wasn’t as comfortable in life as he was, maybe I had not led as happy or footloose a life as he had, but at least I had devoted mine to writing. You understand . . . I was ashamed to be thinking such things at my father’s expense—of all people, my father, who had never been a source of pain to me, who had left me free. All this should remind us that writing and literature are intimately linked to a void at the center of our lives, to our feelings of happiness and guilt.
But my story has a symmetry that immediately reminded me of something else that day, bringing with it an even deeper sense of guilt. Twenty-three years before my father left me his suitcase, and four years after I had decided, at the age of twenty-two, to become a novelist, and, abandoning all else, shut myself up in a room, I finished my first novel, “Cevdet Bey and His Sons.” With trembling hands, I gave my father a typescript of the still unpublished novel, so that he could read it and tell me what he thought. I did this not only because I had confidence in his taste and his intellect; his opinion was very important to me because, unlike my mother, he had not opposed my wish to become a writer. At that point, my father was not with us, but far away. I waited impatiently for his return. When he arrived, two weeks later, I ran to open the door. My father said nothing, but he immediately threw his arms around me in a way that told me he had liked the book very much. For a while, we were plunged into the sort of awkward silence that often accompanies moments of great emotion. Then, when we had calmed down and begun to talk, my father resorted to highly charged and exaggerated language to express his confidence in me and in my first novel: he told me that one day I would win the prize that I have now received with such great happiness. He said this not because he was trying to convince me of his good opinion or to set the prize as a goal; he said it like a Turkish father, supporting his son, encouraging him by saying, “One day you’ll be a pasha!” For years, whenever he saw me, he would encourage me with the same words.
My father died in December, 2002.
(© The Nobel Foundation, 2006. Translated, from the Turkish, by Maureen Freely.)
The New Yorker
BABAMIN BAVULU...
Ölümünden iki yıl önce babam kendi yazıları, el yazmaları ve defterleriyle dolu küçük bir bavul verdi bana. Her zamanki şakacı, alaycı havasını takınarak, kendisinden sonra, yani ölümünden sonra onları okumamı istediğini söyleyiverdi.
"Bir bak bakalım," dedi hafifçe utanarak, "işe yarar bir şey var mı içlerinde. Belki benden sonra seçer, yayımlarsın."
Benim yazıhanemde, kitaplar arasındaydık. Babam acı verici çok özel bir yükten kurtulmak isteyen biri gibi, bavulunu nereye koyacağını bilemeden yazıhanemde bakınarak dolandı. Sonra elindeki şeyi dikkat çekmeyen bir köşeye usulca bıraktı. İkimizi de utandıran bu unutulmaz an biter bitmez ikimiz de her zamanki rollerimize, hayatı daha hafiften alan, şakacı, alaycı kimliklerimize geri dönerek rahatladık. Her zamanki gibi havadan sudan, hayattan, Türkiye'nin bitip tükenmez siyasi dertlerinden ve babamın çoğu başarısızlıkla sonuçlanan işlerinden, çok da fazla kederlenmeden, söz ettik.
Babam gittikten sonra bavulun etrafında birkaç gün ona hiç dokunmadan aşağı yukarı yürüdüğümü hatırlıyorum. Küçük, siyah, deri bavulu, kilidini, yuvarlak kenarlarını ta çocukluğumdan biliyordum. Babam kısa süren yolculuklara çıkarken ve bazen de evden iş yerine bir yük taşırken taşırdı onu. Çocukken bu küçük bavulu açıp yolculuktan dönen babamın eşyalarını karıştırdığımı, içinden çıkan kolonya ve yabancı ülke kokusundan hoşlandığımı hatırlıyordum.
Bu bavul benim için geçmişten ve çocukluk hatıralarımdan çok şey taşıyan tanıdık ve çekici bir eşyaydı, ama şimdi ona dokunamıyordum bile. Niye? Elbette ki bavulun içindeki gizli yükün esrarengiz ağırlığı yüzünden.
Bu ağırlığın anlamından söz edeceğim şimdi. Bir odaya kapanıp, bir masaya oturup, bir köşeye çekilip kağıtla kalemle kendini ifade eden insanın yaptığı şeyin, yani edebiyatın anlamı demek bu.
Babamın bavuluna dokunup onu bir türlü açamıyordum, ama içindeki defterlerin bazılarını biliyordum. Bazılarına bir şeyler yazarken babamı görmüştüm.
Bavulun içindeki yük ilk defa duyduğum bir şey değildi. Babamın büyük bir kütüphanesi vardı, gençlik yıllarında, 1940'ların sonunda, İstanbul'da şair olmak istemiş, Valéry'yi Türkçe'ye çevirmiş, ama okuru az, yoksul bir ülkede şiir yazıp edebi bir hayatın zorluklarını yaşamak istememişti. Babamın babası dedem- zengin bir iş adamıydı, babam rahat bir çocukluk ve gençlik geçirmişti, edebiyat için, yazı için zorluk çekmek istemiyordu. Hayatı bütün güzellikleriyle seviyordu, onu anlıyordum.
Beni babamın bavulunun içindekilerden uzak tutan birinci endişe tabii ki okuduklarımı beğenmeme korkusuydu. Babam da bunu bildiği için tedbirini almış, bavulun içindekileri ciddiye almayan bir hava da takınmıştı. Yirmi beş yıllık bir yazarlık hayatından sonra bunu görmek beni üzüyordu. Ama edebiyatı yeterince ciddiye almadığı için babama kızmak bile istemiyordum. Asıl korkum, bilmek, öğrenmek bile istemediğim asıl şey ise babamın iyi bir yazar olması ihtimaliydi. Babamın bavulunu asıl bundan korktuğum için açamıyordum. Üstelik nedeni kendime açıkça söyleyemiyordum bile.
Çünkü babamın bavulundan gerçek, büyük bir edebiyat çıkarsa babamın içinde bir bambaşka adam olduğunu kabul etmem gerekecekti. Bu korkutucu bir şeydi. Çünkü ben o ilerlemiş yaşımda bile babamın yalnızca babam olmasını istiyordum; yazar olmasını değil.
Benim için yazar olmak, insanın içinde gizli ikinci kişiyi, o kişiyi yapan alemi sabırla yıllarca uğraşarak keşfetmesidir: Yazı deyince önce romanlar, şiirler, edebiyat geleneği değil, bir odaya kapanıp, masaya oturup, tek başına kendi içine dönen ve bu sayede kelimelerle bir yeni alem kuran insan gelir gözümün önüne. Bu adam, ya da bu kadın, daktilo kullanabilir, bilgisayarın kolaylıklarından yararlanabilir, ya da benim gibi otuz yıl boyunca dolmakalemle kağıt üzerine, elle yazabilir. Yazdıkça kahve, çay, sigara içebilir.
Bazen masasından kalkıp pencereden dışarıya, sokakta oynayan çocuklara, talihliyse ağaçlara ve bir manzaraya, ya da karanlık bir duvara bakabilir. Şiir, oyun ya da benim gibi roman yazabilir. Bütün bu farklılıklar asıl faaliyetten, masaya oturup sabırla kendi içine dönmekten sonra gelir. Yazı yazmak, bu içe dönük bakışı kelimelere geçirmek, insanın kendisinin içinden geçerek yeni bir alemi sabırla, inatla ve mutlulukla araştırmasıdır. Ben boş sayfaya yavaş yavaş yeni kelimeler ekleyerek masamda oturdukça günler, aylar, yıllar geçtikçe, kendime yeni bir alem kurduğumu, kendi içimdeki bir başka insanı, tıpkı bir köprüyü ya da bir kubbeyi taş taş kuran biri gibi ortaya çıkardığımı hissederdim. Biz yazarların taşları kelimelerdir. Onları elleyerek, birbirleriyle ilişkilerini hissederek, bazen uzaktan bakıp seyrederek, bazen parmaklarımızla ve kalemimizin ucuyla sanki onları okşayarak ve ağırlıklarını tartarak kelimeleri yerleştire yerleştire, yıllarca inatla, sabırla ve umutla yeni dünyalar kurarız.
Benim için yazarlığın sırrı, nereden geleceği hiç belli olmayan ilhamda değil, inat ve sabırdadır. Türkçe'deki o güzel deyiş, iğneyle kuyu kazmak bana sanki yazarlar için söylenmiş gibi gelir. Eski masallardaki, aşkı için dağları delen Ferhat'ın sabrını severim ve anlarım. Benim Adım Kırmızı adlı romanımda, tutkuyla aynı atı yıllarca çize çize ezberleyen, hatta güzel bir atı gözü kapalı çizebilen İranlı eski nakkaşlardan söz ederken yazarlık mesleğinden, kendi hayatımdan söz ettiğimi de biliyordum. Kendi hayatını başkalarının hikâyesi olarak yavaş yavaş anlatabilmesi, bu anlatma gücünü içinde hissedebilmesi için, bana öyle gelir ki, yazarın masa başında yıllarını bu sanata ve zanaata sabırla verip, bir iyimserlik elde etmesi gerekir.
Kimine hiç gelmeyen, kimine de pek sık uğrayan ilham meleği bu güveni ve iyimserliği sever ve yazarın kendini en yalnız hissettiği, çabalarının, hayallerinin ve yazdıklarının değerinden en çok şüpheye düştüğü anda, yani hikâyesinin yalnızca kendi hikâyesi olduğunu sandığı zamanda, ona içinden çıktığı dünya ile kurmak istediği alemi birleştiren hikâyeleri, resimleri, hayalleri sanki sunuverir. Bütün hayatımı verdiğim yazarlık işinde benim için en sarsıcı duygu, beni aşırı mutlu eden kimi cümleleri, hayalleri, sayfaları kendimin değil bir başka gücün bulup bana cömertçe sunduğunu zannetmem olmuştur.
Babamın çantasını açıp defterlerini okumaktan korkuyordum, çünkü benim girdiğim sıkıntılara onun asla girmeyeceğini, yalnızlığı değil arkadaşları, kalabalıkları, salonları, şakaları, cemaate karışmayı sevdiğini biliyordum.
Ama sonra başka bir akıl yürütüyordum: Bu düşünceler, çilekeşlik ve sabır hayalleri benim hayat ve yazarlık deneyimimden çıkardığım kendi önyargılarım da olabilirdi. Kalabalığın, aile hayatının, cemaatin ışıltısı içinde ve mutlu cıvıltılar arasında yazmış pek çok parlak yazar da vardı. Üstelik babam, çocukluğumuzda, aile hayatının sıradanlığından sıkılarak bizi bırakmış, Paris'e gitmiş, otel odalarında başka pek çok yazar gibi- defterler doldurmuştu. Bavulun içinde o defterlerin bir kısmının olduğunu da biliyordum, çünkü bavulu getirmeden önceki yıllarda babam hayatının o döneminden bana artık söz etmeye de başlamıştı. Çocukluğumda da söz ederdi o yıllardan, ama kendi kırılganlığını, şair-yazar olma isteğini, otel odalarındaki kimlik sıkıntılarını anlatmazdı. Paris kaldırımlarında nasıl sık sık Sartre'ı gördüğünü anlatır, okuduğu kitaplar ve gördüğü filmlerden çok önemli haberler veren biri gibi heyecanla ve içtenlikle söz ederdi.
Yazar olmamda paşalardan ve din büyüklerinden çok evde dünya yazarlarından söz eden bir babamın olmasının payını elbette hiç aklımdan çıkarmazdım. Belki de babamın defterlerini bunu düşünerek, büyük kütüphanesine ne kadar çok şey borçlu olduğumu hatırlayarak okumalıydım. Bizimle birlikte yaşarken babamın tıpkı benim gibi- bir odada yalnız kalıp kitaplarla, düşüncelerle haşır neşir olmak istemesine, yazılarının edebi niteliğine çok önem vermeden, dikkat etmeliydim.
Ama yapamayacağım şeyin de tam bu olduğunu, babamın bıraktığı çantaya bu huzursuzlukla bakarken hissediyordum. Babam bazen kütüphanesinin önündeki divana uzanır, elindeki kitabı ya da dergiyi bırakır ve uzun uzun düşüncelere, hayallere dalardı. Yüzünde şakalaşmalar, takılmalar ve küçük çekişmelerle sürüp giden aile hayatı sırasında gördüğümden bambaşka bir ifade, içe dönük bir bakış belirirdi, bundan özellikle çocukluk ve ilk gençlik yıllarımda babamın huzursuz olduğunu anlar, endişelenirdim. Şimdi yıllar sonra bu huzursuzluğun insanı yazar yapan temel dürtülerden biri olduğunu biliyorum. Yazar olmak için, sabır ve çileden önce içimizde kalabalıktan, cemaatten, günlük sıradan hayattan, herkesin yaşadığı şeylerden kaçıp bir odaya kapanma dürtüsü olmalıdır. Sabır ve umudu yazıyla kendimize derin bir dünya kurmak için isteriz. Ama bir odaya, kitaplarla dolu bir odaya kapanma isteği bizi harekete geçiren ilk şeydir.
Bu kitapları keyfince okuyan, yalnızca kendi vicdanının sesini dinleyerek başkalarının sözleriyle tartışan ve kitaplarla konuşa konuşa kendi düşüncelerini ve alemini oluşturan özgür, bağımsız yazarın ilk büyük örneği, modern edebiyatın başlangıcı Montaigne'dir elbette. Babamın da dönüp dönüp okuduğu, bana okumamı öğütlediği bir yazardı Montaigne. Dünyanın neresinde olursa olsun, ister Doğu'da ister Batı'da, cemaatlerinden kopup kendilerini kitaplarla bir odaya kapatan yazarlar geleneğinin bir parçası olarak görmek isterim kendimi. Benim için hakiki edebiyatın başladığı yer kitaplarla kendini bir odaya kapatan adamdır.
Ama kendimizi kapattığımız odada sanıldığı kadar da yalnız değilizdir. Bize önce başkalarının sözü, başkalarının hikâyeleri, başkalarının kitapları, yani gelenek dediğimiz şey eşlik eder. Edebiyatın insanoğlunun kendini anlamak için yarattığı en değerli birikim olduğuna inanıyorum. İnsan toplulukları, kabileler, milletler edebiyatlarını önemsedikleri, yazarlarına kulak verdikleri ölçüde zekileşir, zenginleşir ve yükselirler, ve hepimizin bildiği gibi, kitap yakmalar, yazarları aşağılamalar milletler için karanlık ve akılsız zamanların habercisidir. Ama edebiyat hiçbir zaman yalnızca milli bir konu değildir. Kitaplarıyla bir odaya kapanan ve önce kendi içinde bir Yolculuğa çıkan yazar, orada yıllar içinde iyi edebiyatın vazgeçilmez kuralını da keşfedecektir: Kendi hikâyemizden başkalarının hikâyeleri gibi ve başkalarının hikâyelerinden kendi hikâyemizmiş gibi bahsedebilme hüneridir edebiyat. Bunu yapabilmek için yola başkalarının hikâyelerinden ve kitaplarından çıkarız.
Babamın bir yazara fazlasıyla yetecek bin beş yüz kitaplık iyi bir kütüphanesi vardı. Yirmi iki yaşımdayken, bu kütüphanedeki kitapların hepsini okumamıştım belki, ama bütün kitapları tek tek tanır, hangisinin önemli, hangisinin hafif ama kolay okunur, hangisinin klasik, hangisinin dünyanın vazgeçilmez bir parçası, hangisinin yerel tarihin unutulacak ama eğlenceli bir tanığı, hangisinin de babamın çok önem verdiği bir Fransız yazarın kitabı olduğunu bilirdim. Bazen bu kütüphaneye uzaktan bakar, kendimin de bir gün ayrı bir evde böyle bir kütüphanemin, hatta daha iyisinin olacağını, kitaplardan kendime bir dünya kuracağımı düşlerdim.
Uzaktan baktığımda bazen babamın kütüphanesi bana bütün alemin küçük bir resmiymiş gibi gelirdi. Ama bizim köşemizden, İstanbul'dan baktığımız bir dünyaydı bu. Kütüphane de bunu gösteriyordu. Babam bu kütüphaneyi yurtdışı yolculuklarından, özellikle Paris'ten ve Amerika'dan aldığı kitaplarla, gençliğinde İstanbul'da 1940'larda ve 50'lerdeki yabancı dilde kitap satan dükkanlardan aldıklarıyla ve her birini benim de tanıdığım İstanbul'un eski ve yeni kitapçılarından edindikleriyle yapmıştı. Yerel, milli bir dünya ile Batı dünyasının karışımıdır benim dünyam. 1970'lerden başlayarak ben de iddialı bir şekilde kendime bir kütüphane kurmaya başladım. Daha yazar olmaya tam karar vermemiştim, İstanbul adlı kitabımda anlattığım gibi, artık ressam olmayacağımı sezmiştim ama hayatımın ne yola gireceğini tam bilemiyordum. İçimde bir yandan her şeye karşı durdurulmaz bir merak ve aşırı iyimser bir okuyup öğrenme açlığı vardı; bir yandan da hayatımın bir şekilde "eksik" bir hayat olacağını, başkaları gibi yaşayamayacağımı hissediyordum. Bu duygumun bir kısmı, tıpkı babamın kütüphanesine bakarken hissettiğim gibi, merkezden uzak olma fikriyle, İstanbul'un o yıllarda hepimize hissettirdiği gibi, taşrada yaşadığımız duygusuyla ilgiliydi. Bir başka eksik yaşam endişesi de tabii ister resim yapmak olsun, ister edebiyat olsun, sanatçısına fazla ilgi göstermeyen ve umut da vermeyen bir ülkede yaşadığımı fazlasıyla bilmemdi. 1970'lerde, sanki hayatımdaki bu eksiklikleri gidermek ister gibi aşırı bir hırsla İstanbul'un eski kitapçılarından babamın verdiği parayla solmuş, okunmuş, tozlu kitaplar satın alırken bu sahaf dükkanlarının, yol kenarlarında, cami avlularında, yıkık duvarların eşiklerinde yerleşmiş kitapçıların yoksul, dağınık ve çoğu zaman da insana umutsuzluk verecek kadar perişan halleri beni okuyacağım kitaplar kadar etkilerdi.
Alemdeki yerim konusunda, hayatta olduğu gibi edebiyatta da o zamanlar taşıdığım temel duygu bu "merkezde olmama" duygusuydu. Dünyanın merkezinde, bizim yaşadığımızdan daha zengin ve çekici bir hayat vardı ve ben bütün İstanbullular ve bütün Türkiye ile birlikte bunun dışındaydım. Bu duyguyu dünyanın büyük çoğunluğu ile paylaştığımı bugün düşünüyorum. Aynı şekilde, bir dünya edebiyatı vardı ve onun benden çok uzak bir merkezi vardı. Aslında düşündüğüm Batı edebiyatıydı, dünya edebiyatı değil, ve biz Türkler bunun da dışındaydık. Babamın kütüphanesi de bunu doğruluyordu. Bir yanda bizim, pek çok ayrıntısını sevdiğim, sevmekten vazgeçemediğim yerel dünyamız, İstanbul'un kitapları ve edebiyatı vardı, bir de ona hiç benzemeyen, benzememesi bize hem acı hem de umut veren Batı dünyasının kitapları. Yazmak, okumak sanki bir dünyadan çıkıp ötekinin başkalığı, tuhaflığı ve harika halleriyle teselli bulmaktı. Babamın da bazen, tıpkı benim sonraları yaptığım gibi, kendi yaşadığı hayattan Batı'ya kaçmak için roman okuduğunu hissederdim. Ya da bana o zamanlar kitaplar bu çeşit bir kültürel eksiklik duygusunu gidermek için başvurduğumuz şeylermiş gibi gelirdi. Yalnız okumak değil, yazmak da İstanbul'daki hayatımızdan Batı'ya gidip gelmek gibi bir şeydi.
Babam bavulundaki defterlerinden çoğunu doldurabilmek için Paris'e gitmiş, kendini otel odalarına kapatmış, sonra yazdıklarını Türkiye'ye geri getirmişti. Bunun da beni huzursuz ettiğini, babamın bavuluna bakarken hissederdim. Yirmi beş yıl Türkiye'de yazar olarak ayakta kalabilmek için kendimi bir odaya kapattıktan sonra, yazarlığın içimizden geldiği gibi yazmanın, toplumdan, devletten, milletten gizlice yapılması gereken bir iş olmasına, babamın bavuluna bakarken artık isyan ediyordum. Belki de en çok bu yüzden babama yazarlığı benim kadar ciddiye almadığı için kızıyordum.
Aslında babama benim gibi bir hayat yaşamadığı, hiçbir şey için küçük bir çatışmayı bile göze almadan toplumun içinde, arkadaşları ve sevdikleriyle gülüşerek mutlulukla yaşadığı için kızıyordum. Ama 'kızıyordum' yerine 'kıskanıyordum' diyebileceğimi, belki de bunun daha doğru bir kelime olacağını da aklımın bir yanıyla biliyor, huzursuz oluyordum. O zaman her zamanki takıntılı, öfkeli sesimle kendi kendime "mutluluk nedir?" diye soruyordum. Tek başına bir odada derin bir hayat yaşadığını sanmak mıdır mutluluk? Yoksa cemaatle, herkesle aynı şeylere inanarak, inanıyormuş gibi yaparak rahat bir hayat yaşamak mı? Herkesle uyum içinde yaşar gibi gözükürken, bir yandan da kimsenin görmediği bir yerde, gizlice yazı yazmak mutluluk mudur aslında, mutsuzluk mu? Ama bunlar fazla hırçın, öfkeli sorulardı. Üstelik iyi bir hayatın ölçüsünün mutluluk olduğunu nereden çıkarmıştım ki? İnsanlar, gazeteler, herkes hep en önemli hayat ölçüsü mutlulukmuş gibi davranıyordu. Yalnızca bu bile, tam tersinin doğru olduğunu araştırmaya değer bir konu haline getirmiyor muydu? Zaten bizlerden, aileden hep kaçmış olan babamı ne kadar tanıyor, onun huzursuzlukları nı ne kadar görebiliyordum ki?
Babamın bavulunu işte bu dürtülerle açtım ilk. Babamın hayatında bilmediğim bir mutsuzluk, ancak yazıya dökerek dayanabileceğ i bir sır olabilir miydi?
Bavulu açar açmaz seyahat çantası kokusunu hatırladım, bazı defterleri tanıdığımı, babamın üstünde öyle fazla durmadan onları bana yıllarca önce göstermiş olduğunu fark ettim. Tek tek elleyip karıştırdığım defterlerin çoğu babamın bizi bırakıp Paris'e gittiği gençlik yıllarında tutulmuştu.
Oysa ben, tıpkı biyografilerini okuduğum, sevdiğim yazarlar gibi, babamın benim yaşımdayken ne yazdığını, ne düşündüğünü öğrenmek istiyordum. Kısa zaman içinde böyle bir şeyle karşılaşmayacağımı da anladım. Üstelik bu arada babamın defterlerinin orasında burasında karşılaştığım yazar sesinden huzursuz olmuştum. Bu ses babamın sesi değil diye düşünüyordum; hakiki değildi, ya da benim hakiki babam diye bildiğim kişiye ait değildi bu ses.
Babamın yazarken babam olamaması gibi huzursuz edici bir şeyden daha ağır bir korku vardı burada: İçimdeki hakiki olamama korkusu, babamın yazılarını iyi bulamama, hatta babamın başka yazarlardan fazla etkilendiğini görme endişemi aşmış, özellikle gençliğimde olduğu gibi, bütün varlığımı, hayatımı, yazma isteğimi ve kendi yazdıklarımı bana sorgulatan bir hakikilik buhranına dönüşüyordu. Roman yazmaya başladığım ilk on yılda bu korkuyu daha derinden hisseder, ona karşı koymakta zorlanır, tıpkı resim yapmaktan vazgeçtiğim gibi, bir gün yenilgiye uğrayıp roman yazmayı da bu endişeyle bırakmaktan bazen korkardım.
Kapayıp kaldırdığım bavulun bende kısa sürede uyandırdığı iki temel duygudan hemen söz ettim: Taşrada olma duygusu ve hakiki olabilme endişesi. Benim bu huzursuz edici duyguları derinlemesine ilk yaşayışım değildi elbette bu. Bu duyguları, bütün genişlikleri, yan sonuçları, sinir başları, iç düğümleri ve çeşit çeşit renkleriyle ben yıllar boyunca okuyup yazarak, kendim masa başında araştırmış, keşfetmiş, derinleştirmiş tim. Elbette onları belli belirsiz acılar, keyif kaçırıcı hassasiyetler ve ikide bir hayattan ve kitaplardan bana bulaşan akıl karışıklıkları olarak özellikle gençliğimde pek çok kereler yaşamıştım. Ama taşrada olma duygusunu ve hakikilik endişesini ancak onlar hakkında romanlar, kitaplar yazarak (mesela taşralılık için Kar, İstanbul; hakikilik endişesi için Benim Adım Kırmızı ya da Kara Kitap) bütünüyle tanıyabilmiştim. Benim için yazar olmak demek, içimizde taşıdığımız, en fazla taşıdığımızı biraz bildiğimiz gizli yaralarımızın üzerinde durmak, onları sabırla keşfetmek, tanımak, iyice ortaya çıkarmak ve bu yaraları ve acıları yazımızın ve kimliğimizin bilinçle sahiplendiğimiz bir parçası haline getirmektir.
Herkesin bildiği ama bildiğini bilmediği şeylerden söz etmektir yazarlık. Bu bilginin keşfi ve onun geliştirilip paylaşılması okura çok tanıdığı bir dünyada hayret ederek gezinmenin zevklerini verir. Bu zevkleri, bildiğimiz şeylerin bütün gerçekliğiyle yazıya dökülmesindeki hünerden de alırız elbette. Bir odaya kapanıp yıllarca hünerini geliştiren, bir alem kurmaya çalışan yazar işe kendi gizli yaralarından başlarken bilerek ya da bilmeden insanoğluna derin bir güven de göstermiş olur. Başkalarının da bu yaraların bir benzerini taşıdığına, bu yüzden anlaşılacağına, insanların birbirlerine benzediğine duyulan bu güveni hep taşıdım. Bütün gerçek edebiyat, insanların birbirine benzediğine ilişkin çocuksu ve iyimser bir güvene dayanır. Kapanıp yıllarca yazan biri işte böyle bir insanlığa ve merkezi olmayan bir dünyaya seslenmek ister.
Ama babamın bavulundan ve tabii İstanbul'da yaşadığımız hayatın solgun renklerinden anlaşılabileceğ i gibi, dünyanın bizden uzakta bir merkezi vardı. Bu temel gerçeği yaşamanın verdiği Çehovcu taşra duygusundan, bir diğer yan sonuç olan hakikilik endişesinden kitaplarımda çok söz ettim. Dünya nüfusunun büyük çoğunluğunun bu duygularla yaşadığını, hatta daha ağırları olan eziklik, kendine güvensizlik ve aşağılanma korkularıyla boğuşarak yaşadığını kendimden biliyorum. Evet, insanoğlunun birinci derdi hâlâ, mülksüzlük, yiyeceksizlik, evsizlik. Ama artık televizyonlar, gazeteler bu temel dertleri edebiyattan çok daha çabuk ve kolay bir şekilde anlatıyor bize. Bugün edebiyatın asıl anlatması ve araştırması gereken şey, insanoğlunun temel derdi ise, dışarıda kalmak ve kendini önemsiz hissetme korkuları, bunlara bağlı değersizlik duyguları, bir cemaat olarak yaşanan gurur kırıklıkları, kırılganlıklar, küçümsenme endişeleri, çeşit çeşit öfkeler, alınganlıklar, bitip tükenmeyen aşağılanma hayalleri ve bunların kardeşi milli övünmeler, şişinmeler. Çoğu zaman akıldışı ve aşırı duygusal bir dille dışa vurulan bu hayalleri kendi içimdeki karanlığa her bakışımda anlayabiliyorum. Kendimi kolaylıkla özdeşleştirebildiğ im Batı-dışı dünyada büyük kalabalıkların, toplulukların ve milletlerin aşağılanma endişeleri ve alınganlıkları yüzünden zaman zaman aptallığa varan korkulara kapıldıklarına tanık oluyoruz. Kendimi aynı kolaylıkla özdeşleştirebildiğ im Batı dünyasında da Rönesansı, Aydınlanmayı, Modernliği keşfetmiş olmanın ve zenginliğin aşırı gururuyla milletlerin, devletlerin zaman zaman benzer bir aptallığa yaklaşan bir kendini beğenmişliğe kapıldıklarını da biliyorum.
Demek ki, yalnızca babam değil, hepimiz dünyanın bir merkezi olduğu düşüncesini çok fazla önemsiyoruz. Oysa, yazı yazmak için bizi yıllarca bir odaya kapatan şey tam tersi bir güvendir; bir gün yazdıklarımızın okunup anlaşılacağına, çünkü insanların dünyanın her yerinde birbirlerine benzediklerine ilişkin bir inançtır bu. Ama bu, kendimden ve babamın yazdıklarından biliyorum, kenarda olmanın, dışarıda kalmanın öfkesiyle yaralı, dertli bir iyimserliktir. Dostoyevski' nin bütün hayatı boyunca Batı'ya karşı hissettiği aşk ve nefret duygularını pek çok kereler kendi içimde de hissettim. Ama ondan asıl öğrendiğim şey, asıl iyimserlik kaynağı, bu büyük yazarın Batı ile aşk ve nefret ilişkisinden yola çıkıp, onların ötesinde kurduğu bambaşka bir alem oldu.
Bu işe hayatını vermiş bütün yazarlar şu gerçeği bilir: masaya oturup yazma nedenlerimizle, yıllarca umutla yaza yaza kurduğumuz dünya, sonunda apayrı yerlere yerleşir. Kederle ya da öfkeyle oturduğumuz masadan o kederin ve öfkenin ötesinde bambaşka bir aleme ulaşırız. Babam da böyle bir aleme ulaşmış olamaz mıydı? Uzun yolculuktan sonra o varılan alem, tıpkı uzun bir deniz yolculuğundan sonra sis aralanırken bütün renkleriyle karşımızda yavaş yavaş beliren bir ada gibi bize bir mucize duygusu verir. Ya da Batılı gezginlerin güneyden gemiyle yaklaştıkları İstanbul'u sabah sisi aralanırken gördüklerinde hissettikleri şeylere benzer bu. Umutla, merakla çıkılan uzun yolculuğun sonunda, orada camileri, minareleri, tek tek evleri, sokakları, tepeleri, köprüleri, yokuşları ile birlikte bütün bir şehir, bütün bir alem vardır. İnsan, tıpkı iyi bir okurun bir kitabın sayfaları içinde kaybolması gibi, karşısına çıkıveren bu yeni alemin içine hemen girip kaybolmak ister.
Kenarda, taşrada, dışarıda, öfkeli ya da düpedüz hüzünlü olduğumuz için masaya oturmuş ve bu duyguları unutturan yepyeni bir alem keşfetmişizdir.
Çocukluğumda, gençliğimde hissettiğimin tam tersine benim için artık dünyanın merkezi İstanbul'dur. Neredeyse bütün hayatımı orada geçirdiğim için değil yalnızca, otuz üç yıldır tek tek sokaklarını, köprülerini, insanlarını, köpeklerini, evlerini, camilerini, çeşmelerini, tuhaf kahramanlarını , dükkanlarını, tanıdık kişilerini, karanlık noktalarını, gecelerini ve gündüzlerini kendimi onların hepsiyle özdeşleştirerek anlattığım için. Bir noktadan sonra, hayal ettiğim bu dünya da benim elimden çıkar ve kafamın içinde yaşadığım şehirden daha da gerçek olur. O zaman, bütün o insanlar ve sokaklar, eşyalar ve binalar sanki hep birlikte aralarında konuşmaya, sanki kendi aralarında benim önceden hissedemediğim ilişkiler kurmaya, sanki benim hayalimde ve kitaplarımda değil, kendi kendilerine yaşamaya başlarlar. İğneyle kuyu kazar gibi sabırla hayal ederek kurduğum bu alem bana o zaman her şeyden daha gerçekmiş gibi gelir.
Babam da, belki, yıllarını bu işe vermiş yazarların bu cins mutluluklarını keşfetmiştir, ona önyargılı olmayayım diyordum bavuluna bakarken. Ayrıca, emreden, yasaklayan, ezen, cezalandıran sıradan bir baba olmadığı, beni her zaman özgür bırakıp, bana her zaman aşırı saygı gösterdiği için de ona müteşekkirdim. Pek çok çocukluk ve gençlik arkadaşımın aksine, baba korkusu bilmediğim için hayal gücümün zaman zaman özgürce ya da çocukça çalışabildiğine bazen inanmış, bazen da babam gençliğinde yazar olmak istediği için yazar olabildiğimi içtenlikle düşünmüştüm. Onu hoşgörüyle okumalı, otel odalarında yazdıklarını anlamalıydım.
Babamın bıraktığı yerde günlerdir hâlâ duran bavulu bu iyimser düşüncelerle açtım ve bazı defterleri, bazı sayfaları bütün irademi kullanarak okudum.
Babam ne mi yazmıştı? Paris otellerinden görüntüler hatırlıyorum, bazı şiirler, bazı paradokslar, akıl yürütmeler. Bir trafik kazasından sonra başından geçenleri zar zor hatırlayan, zorlansa da fazlasını hatırlamak istemeyen biri gibi hissediyorum kendimi şimdi. Çocukluğumda annem ile babam bir kavganın eşiğine geldiklerinde, yani o ölümcül sessizliklerden biri başladığında babam havayı değiştirmek için hemen radyoyu açar, müzik bize olup biteni daha çabuk unuttururdu.
Ben de benzeri bir müzik işlevi görecek ve sevilecek bir-iki söz ile konuyu değiştireyim! Bildiğiniz gibi, biz yazarlara en çok sorulan, en çok sevilen soru şudur: neden yazıyorsunuz? İçimden geldiği için yazıyorum! Başkaları gibi normal bir iş yapamadığım için yazıyorum. Benim yazdığım gibi kitaplar yazılsın da okuyayım diye yazıyorum. Hepinize, herkese çok çok kızdığım için yazıyorum. Bir odada bütün gün oturup yazmak çok hoşuma gittiği için yazıyorum. Onu ancak değiştirerek gerçekliğe katlanabildiğ im için yazıyorum.
Ben, ötekiler, hepimiz, bizler İstanbul'da, Türkiye'de nasıl bir hayat yaşadık, yaşıyoruz, bütün dünya bilsin diye yazıyorum. Kağıdın, kalemin, mürekkebin kokusunu sevdiğim için yazıyorum. Edebiyata, roman sanatına her şeyden çok inandığım için yazıyorum. Bir alışkanlık ve tutku olduğu için yazıyorum. Unutulmaktan korktuğum için yazıyorum. Getirdiği ün ve ilgiden hoşlandığım için yazıyorum. Yalnız kalmak için yazıyorum. Hepinize, herkese neden o kadar çok çok kızdığımı belki anlarım diye yazıyorum. Okunmaktan hoşlandığım için yazıyorum. Bir kere başladığım şu romanı, bu yazıyı, şu sayfayı artık bitireyim diye yazıyorum. Herkes benden bunu bekliyor diye yazıyorum. Kütüphanelerin ölümsüzlüğüne ve kitaplarımın raflarda duruşuna çocukça inandığım için yazıyorum. Hayat, dünya, her şey inanılmayacak kadar güzel ve şaşırtıcı olduğu için yazıyorum. Hayatın bütün bu güzelliğini ve zenginliğini kelimelere geçirmek zevkli olduğu için yazıyorum. Hikâye anlatmak için değil, hikâye kurmak için yazıyorum. Hep gidilecek bir yer varmış ve oraya tıpkı bir rüyadaki gibi bir türlü gidemiyormuşum duygusundan kurtulmak için yazıyorum. Bir türlü mutlu olamadığım için yazıyorum. Mutlu olmak için yazıyorum.
Yazıhaneme gelip bavulu bırakışından bir hafta sonra, babam, her zamanki gibi elinde bir paket çikolata (kırk sekiz yaşında olduğumu unutuyordu) beni gene ziyaret etti. Her zamanki gibi gene hayattan, siyasetten ve aile dedikodularından söz edip gülüştük. Bir ara babamın gözü bavulu bıraktığı köşeye takıldı ve onu oradan alıp kaldırdığımı anladı. Göz göze geldik.
Sıkıcı, utandırıcı bir sessizlik oldu. Ona bavulu açıp içindekileri okumaya çalıştığımı söylemedim, gözlerimi kaçırdım. Ama o anladı. Ben de onun anladığını anladım. O da benim onun anladığını anladığımı anladı. Bu anlayışlar da birkaç saniye içinde ne kadar uzarsa ancak o kadar uzadı.
Çünkü babam kendine güvenen, rahat ve mutlu bir insandı: her zamanki gibi gülüverdi. Ve evden çıkıp giderken bana her zaman söylediği tatlı ve yüreklendirici sözleri bir baba gibi yine tekrarladı.
Her zamanki gibi babamın mutluluğunu, dertsiz, tasasız halini kıskanarak arkasından baktım. Ama o gün içimde utanç verici bir mutluluk kıpırtısı da dolaşmıştı, hatırlıyorum. Belki onun kadar rahat değilim, onun gibi tasasız ve mutlu bir hayat sürmedim, ama yazının hakkını verdim duygusu, anladınız.
Bunu babama karşı duyduğum için utanıyordum. Üstelik babam, benim hayatımın ezici merkezi de olmamış, beni özgür bırakmıştı. Bütün bunlar bize yazmanın ve edebiyatın, hayatımızın merkezindeki bir eksiklik ile, mutluluk ve suçluluk duygularıyla derinden bağlı olduğunu hatırlatmalı.
Ama hikâyemin bana daha da derin bir suçluluk duydurtan bir simetrisi, o gün hemen hatırladığım bir diğer yarısı var. Babamın bavulunu bana bırakmasından yirmi üç yıl önce, yirmi iki yaşımdayken her şeyi bırakıp romancı olmaya karar vermiş, kendimi bir odaya kapatmış, dört yıl sonra ilk romanım Cevdet Bey ve Oğulları'nı bitirmiş ve henüz yayımlanmamış kitabın daktilo edilmiş bir kopyasını okusun ve bana düşüncesini söylesin diye titreyen ellerle babama vermiştim. Yalnız zevkine ve zekasına güvendiğim için değil, annemin aksine, babam yazar olmama karşı çıkmadığı için de onun onayını almak benim için önemliydi. O sırada babam bizimle değildi, uzaktaydı. Dönüşünü sabırsızlıkla bekledim. İki hafta sonra gelince kapıyı ona koşarak açtım.
Babam hiçbir şey söylemedi, ama bana hemen öyle bir sarıldı ki kitabımı çok sevdiğini anladım. Bir süre, aşırı duygusallık anlarında ortaya çıkan bir çeşit beceriksizlik ve sessizlik buhranına kapıldık. Sonra biraz rahatlayıp konuşmaya başlayınca, babam, bana ya da ilk kitabıma olan güvenini aşırı heyecanlı ve abartılı bir dille ifade etti ve bugün büyük bir mutlulukla kabul ettiğim bu ödülü bir gün alacağımı öylesine söyleyiverdi.
Bu sözü ona inanmaktan ya da bu ödülü bir hedef olarak göstermekten çok, oğlunu desteklemek, yüreklendirmek için ona "bir gün paşa olacaksın!" diyen bir Türk babası gibi söylemişti. Yıllarca da beni her görüşünde cesaretlendirmek için bu sözü tekrarladı durdu.
Babam 2002 yılı Aralık ayında öldü.
İsveç Akademisi'nin bana bu büyük ödülü, bu şerefi veren değerli üyeleri, değerli konuklar, bugün babam aramızda olsun çok isterdim.
